Czym jest dług publiczny? Czy trzeba się go obawiać?

Niemal wszystkie państwa na świecie zadłużają się poprzez emisję obligacji skarbowych. Pożyczone środki są przeznaczane na inwestycje lub konsumowane. Zdrowia polityka zadłużania się ma pozytywne skutki gospodarcze, ale tylko, jeśli zadłużenie państwa pozostaje pod kontrolą. Czym jest dług publiczny? Czy rzeczywiście trzeba się go obawiać?

Czym jest dług publiczny?

Dług publiczny to zobowiązanie finansowe, jakie państwo zaciągnęło w środkach pieniężnych. Wierzycielami są zarówno inne państwa, jak i firmy, organizacje oraz osoby prywatne. Dług może zostać zaciągnięty w dowolnej walucie świata, choć z reguły państwa emitują obligacje skarbowe albo w walucie narodowej, albo w dolarach lub euro. Podobna zasada dotyczy kredytów zaciąganych przez państwo w bankach oraz organizacjach międzynarodowych.

Jakie są rodzaje długu publicznego?

W obiegu prawnym funkcjonują różne rodzaje długu publicznego, które różnią się między sobą typem wierzyciela, terminem spłaty oraz rodzajem zobowiązania. Oto najczęściej spotykane rodzaje długu publicznego, wraz z krótkim wyjaśnieniem każdego z nich.

Rodzaj wierzyciela

• Dług wewnętrzny to dług, który państwo zaciągnęło wobec swoich obywateli lub firm.
• Dług zewnętrzny to dług, który państwo zaciągnęło wobec innych państw lub międzynarodowych instytucji finansowych.

Termin spłaty

• Dług krótkoterminowy to dług, który musi zostać spłacony w ciągu roku.
• Dług średnioterminowy to dług, który musi zostać spłacony w ciągu 1-5 lat.
• Dług długoterminowy to dług, który musi zostać spłacony w ciągu ponad 5 lat.

Rodzaj zobowiązania

• Obligacje skarbowe to papiery wartościowe, które państwo emituje w celu pozyskania kapitału.
• Kredyty bankowe to pożyczki, które państwo zaciąga od banków.
• Kredyty międzynarodowe to pożyczki, które państwo zaciąga od międzynarodowych instytucji finansowych, takich jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy czy Bank Światowy.

Dlaczego państwo zaciąga dług?

Państwo zaciąga dług publiczny, żeby:

• Sfinansować inwestycje publiczne (np. drogi, szpitale, linie energetyczne, elektrownie słoneczne).
• Prowadzić politykę społeczną (np. wprowadzić nowe zasiłki społeczne lub programy pomocowe takie jak 500+).
• Pokryć deficyt budżetowy, czyli sytuację, w której dochody państwa są niższe od zaplanowanych wydatków.
• Walczyć z kryzysami gospodarczymi, np. poprzez finansowanie tarcz osłonowych lub dotacji do biznesów zagrożonych bankructwem.

Dług publiczny stanowi jedno z najważniejszych narzędzi w rękach polityków i ekonomistów zarządzających gospodarką. Państwo z reguły pożycza pieniądze na preferencyjnych warunkach, a do tego poprzez bank centralny kontroluje walutę narodową, dzięki czemu może zmieniać jej wartość. Dług publiczny pełni zatem funkcję dodatkowego sposobu finansowania budżetu, obok podatków i innych wpływów budżetowych.

Jaki jest wpływ długu publicznego na gospodarkę?

Dług publiczny może mieć zarówno pozytywny, jak i negatywny wpływ na gospodarkę. Wszystko zależy od warunków makroekonomicznych w konkretnym państwie oraz na całym świecie, a także sposobu wydatkowania pożyczonych pieniędzy. Poniżej pokrótce przedstawiłem najważniejsze zalety oraz wady zaciągania długu publicznego.

Zalety długu publicznego

• Finansowanie inwestycji publicznych. Inwestycje publiczne, takie jak budowa dróg, mostów, kolei, szkół, czy szpitali, mogą przyczynić się do wzrostu gospodarczego i poprawy jakości życia obywateli.
• Finansowanie polityki społecznej. Polityka społeczna, taka jak świadczenia socjalne, opieka zdrowotna, czy edukacja, może przyczynić się do zmniejszenia nierówności społecznych i poprawy warunków życia obywateli.
• Stabilizacja gospodarki. Dług publiczny może stanowić bufor bezpieczeństwa w czasie kryzysów gospodarczych.

Wady długu publicznego

• Wzrost kosztów obsługi długu. Oprocentowanie długu publicznego stanowi koszt dla budżetu państwa. Wzrost kosztów obsługi długu może prowadzić do zmniejszenia wydatków na inne cele, takie jak inwestycje publiczne czy polityka społeczna.
• Zmniejszenie zaufania do państwa. Wysoki poziom długu publicznego może zmniejszać zaufanie do państwa i prowadzić do wzrostu stóp procentowych.
• Zagrożenie dla stabilności gospodarczej. Wysoki poziom długu publicznego może zwiększać ryzyko kryzysu gospodarczego.

Czy trzeba się obawiać długu publicznego?

Ekonomia głównego nurtu już od dziesiątek lat akceptuje zaciąganie długu publicznego i uważa go za skuteczne narzędzie przyspieszania rozwoju gospodarczego. Oczywiście emitowanie obligacji czy zaciąganie kredytów wiąże się z ryzykiem, szczególnie w przypadku długu zewnętrznego, który jest dużo groźniejszy. W praktyce ekonomiści podczas oceny stanu zadłużenia państwa zwracają uwagę na kilka kluczowych czynników:

• Wysokość długu publicznego w stosunku do PKB. Dług publiczny nie powinien przekraczać 60 proc. PKB, choć są liczne wyjątki od tej zasady.
• Jakość długu publicznego. Dług wewnętrzny jest uważany za korzystniejszy od długu zewnętrznego. Dług w walucie emitowanej przez państwo jest znacznie bezpieczniejszy od długu zaciągniętego w obcej walucie.
• Warunki finansowania długu publicznego i zaufanie do państwa. Im większe zaufanie w stosunku do emitenta, tym korzystniejsze są warunki finansowania długu publicznego. Państwa, które mają problemy ze spłatą, muszą uiszczać znacznie wyższe odsetki, co może prowadzić do konieczności podwyższania podatków i cięć budżetowych, a nawet całkowitego bankructwa.
• Polityka gospodarcza państwa. Inwestorzy cenią ostrożną politykę fiskalną. Dotyczy to szczególnie wysokich wydatków, których nie da się łatwo obciąć.

Ile wynosi dług publiczny w Polsce?

Według danych Ministerstwa Finansów na koniec września 2023 r. dług publiczny w Polsce wyniósł 1531,8 mld zł, co stanowi 56,0 proc. PKB. W stosunku do końca 2022 r. dług publiczny wzrósł o 116,1 mld zł, czyli o 8,1 proc. Na koniec września 2023 r. dług wewnętrzny w Polsce wyniósł 1 180,9 mld zł, co stanowi 44,5 proc. PKB. Dług zewnętrzny w Polsce wyniósł 350,9 mld zł, co stanowi 11,5 proc. PKB.

W strukturze długu publicznego w Polsce dominuje dług denominowany w złotych. Na koniec września 2023 r. dług denominowany w złotych wyniósł 1 355,3 mld zł, co stanowi 88,2 proc. całego długu publicznego. Dług denominowany w walutach obcych wyniósł 176,5 mld zł, co stanowi 11,8 proc. całego długu publicznego. Natomiast jeśli chodzi o podział ze względu na termin płatności, dług krótkoterminowy wyniósł 423,8 mld zł, co stanowi jedynie 27,6 proc. całego długu publicznego. Dług długoterminowy wyniósł aż 1108 mld zł, co stanowi 72,4 proc. całego długu publicznego.

Ekonomiści zasadniczo pozytywnie oceniają aktualny poziom zadłużenia Polski i są zgodni, że wciąż jest miejsce na dalsze zaciąganie zobowiązań. Wstępny plan budżetu na 2024 rok przewiduje znaczące zwiększenie długu publicznego, który zbliży się do 60 proc.